TRZEBINA ...
Wzmiankowana jest po raz pierwszy dopiero w 1362 roku pod nazwą KUNCZENDORF, pochodzącą od imienia KUNZE. Lokowana została na prawie niemieckim w roku 1370 jako wieś regularna licząca ponad 20 kmieci, o układzie rozłogów niwowo-łanowym. Dokumenty historyczne pochodzące już z 1385 roku wzmiankują o istnieniu we wsi kościoła parafialnego (dzisiejszy pochodzi z XVI/XVII w).
Genetyczny układ wsi kmiecej reprezentuje typ zabudowy łańcuchowej, z długim szeregiem nieregularnie (obecnie stosunkowo ciasno) położonych zagród wzdłuż drogi wiejskiej, o przebiegu dostosowanym do ukształtowania terenu. Jest to układ przestrzenny rzadko spotykany na terenie województwa opolskiego, typowy dla terenów górskich południowo -zachodniej Polski (zachodnie Karpaty i ich przedgórze).
Historycznie najstarsza droga wsi biegła po wschodnim skraju doliny Potoku Trzebinieckiego, na odcinku od skrzyżowania przy dzisiejszym budynku OSP w kierunku wsi Lubrza. Genetyczna zabudowa wsi zlokalizowana była głównie po wschodniej stronie drogi, na skraju wyniesienia, poza podmokłą doliną cieku wodnego, na odcinku od mostu przy OSP prawie do końca dzisiejszej zabudowy. Tam też na niewielkim wzniesieniu usytuowano kościół. W podziale gruntów położonych po wschodniej stronie drogi do dziś widoczny jest historyczny, pasmowy (łanowy) układ pól, którego istotą jest topograficzny związek działki siedliskowej ze skomasowanymi w jednym „łanie" gruntami rolnymi jednego właściciela. Osią siedliska jest ciek wodny oraz główna droga wiejska, od której prostopadle odchodziły tzw. drogi łanowe, stanowiące granice pomiędzy własnościami poszczególnych kmieci. Równolegle biegła tzw. droga „zastodolna" (zagumie). Genetycznie siedliska kmiece usytuowane były od siebie w odległości około 100-120 m, a w późniejszych czasach zabudowę zagęszczono, dostosowując ją całkowicie do wcześniejszych, tradycyjnych zasad.
Na intensywny rozwój i funkcję wsi niewątpliwie miało wpływ jej położenie na historycznym szlaku handlowym, biegnącym z Wrocławia przez Brzeg i Grodków do Nysy, a później do Prudnika i przez Trzebinę do Opawy, a dalej przez BRAMĘ MORAWSKĄ na Morawy. Do XVI wieku wieś rozwijała się w kierunku południowym i północnym zagęszczając układ łańcuchowy, coraz częściej z dwustronnie obudowaną drogą. W 1542 roku Trzebina będąc pod panowaniem Czeskim, uzyskała rangę osady targowej z prawem do osiedlania się w niej rzemieślników oraz odbywania tzw. targu tygodniowego. Zachodzące wówczas przemiany w strukturze społecznej i zawodowej jej mieszkańców miały wpływ na ograniczenie rozwoju zabudowy zagrodowej. Wówczas też we wsi, będącej własnością możnowładcy, wybudowano założenie pałacowo-parkowe (1559 roku). Miało ono charakter obronny, o czym świadczy zachowany do dziś mur obwodowy. Było ono własnością rodziny WACHTELOW. Wówczas też powstała droga wiejska biegnąca po zachodniej stronie Potoku Trzebinieckiego, która zapewniała dojazd do pałacu. Wiadomo z dokumentów historycznych, że w 1870 roku dobra te zapisane zostały w testamencie przez Helenę Polixenę Schmeskal, wdowę po Janie Krzysztofie WACHTELU, bożogrobcom z Nysy.
Nowy rozdział rozwoju Trzebiny związany jest z odkryciem tutaj źródeł wód mineralnych, z czasem uznanych za lecznicze. Już na początku XIX wieku na terenie zespołu pałacowe - parkowego wykonano dwie studnie: pierwszą w 1809 roku, a drugą w roku 1819. Powstało wówczas we wsi niewielkie uzdrowisko, w którym leczono schorzenia reumatyczne. Wody studni I i II wykorzystywano do lecznictwa balneologicznego, do kuracji pitnej i kąpielowej. Zakończenie działalności uzdrowiskowej wiąże się ze spaleniem pałacu w czasie działań wojennych w 1945 roku, choć źródła wód mineralnych były wykorzystywane jeszcze w latach 50-tych obecnego stulecia.
W późniejszych czasach obudowano wiejską drogę biegnącą po zachodnim skaju doliny cieku wodnego, częściowo zabudowano też jego dolinę a wieś rozwijała się także w kierunku północnym i południowym, tworząc ciąg zabudowy długości około 2,5 km. Od początku tego stulecia zabudowę sytuowano po zachodniej stronie układu łańcuchowego, wzbogacając ją o zespół zabudowy robotniczej, położonej w rejonie bazy sprzętowej KR. Jest to jeden z dwóch istniejących w gminie zespołów zabudowy tego typu.
W Trzebinie warto zobaczyć:
· Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia N.M.P. Pierwsza wzmianka o trzebińskiej świątyni pochodzi z 1358r. Zachowana do dziś murowana budowla, utrzymana w stylu barokowym, wzniesiona została w 1726r.
· Zespół pałacowo - parkowy w Trzebinie. Do czasów współczesnych zachowały się jedynie ruiny późnorenesansowego pałacu zabudowanego przez rodzinę Wachtelów około 1600r. Na uwagę zasługuje wzniesiony wiek później budynek bramy, zachowany do dziś odcinek muru obwodowego i kapliczka z 1756r. Ruiny pałacu otacza park założony w I połowie XIX w. W parku tym znajduje się również źródło wód mineralnych o cechach leczniczych odkryte w 1811r.
· kaplica przy kościele parafialnym, murowana z XVII wieku,
· pozostałości ogrodzenia kościoła, murowane z XV-XVI wieku,
· figura św. Nepomucena przy zespole pałacowym z 1758r.,
· kapliczka przydrożna przy domu nr 115, murowana z 1777r.,
· kapliczka przydrożna przy domu nr 128, z drugiej połowy XVIII wieku,
· budynek szkoły, murowany z początku XX wieku,